सर अल्फ्रेड नोबेल यांच्या इच्छेनुसार बक्षिसे तयार करण्यात आली. मागील वर्षात ज्यांनी मानवजातीला सर्वात जास्त फायदा दिला आहे अशा व्यक्तींना बक्षीस देण्याचे निर्देश त्यांच्या इच्छेने दिले आहेत. बक्षिसाची रक्कम अल्फ्रेड नोबेलने सोडलेल्या वारशातून मिळते.
नोबेल पुरस्कार विश्व के सबसे बड़े पुरस्कारो में से एक माना जाता है एंव यह पुरस्कार विश्व के सर्वश्रेष्ठ लोगों को मिलता है। वर्ष 1901 से नोबेल पुरस्कार की शुरुआत हुई और इसे एल्फ़्रेड नोबेल (Alfred Nobel) के नाम पर रखा गया। एल्फ़्रेड नोबेल स्वीडन के निवासी थे। उन्होंने डायनामाईट का आविष्कार किया था। नोबेल पुरस्कार भौतिकी (Physics), रसायन विज्ञान (Chemistry), चिकित्सा विज्ञान (Physiology or Medicine), साहित्य (Literature) और शांति (Peace) के क्षेत्र में उत्कर्ष कार्यों के लिए दिये जाते हैं।
| Winner | Field | Date |
| एलेस बिलियात्स्की, मेमोरियल आणि सेंटर फॉर सिव्हिल लिबर्टीज Ales Bialiatski, Memorial and Center for Civil Liberties | शांतता / Peace | 7 October 2022 |
| अॅनी एरनॉक्स Annie Ernaux | साहित्य / Literature | 6 October 2022 |
| कॅरोलिन आर. बर्टोझी, मॉर्टन मेल्डल आणि के. बॅरी शार्पलेस Carolyn R. Bertozzi, Morten Meldal and K. Barry Sharpless | रसायनशास्त्र / Chemistry | 5 October 2022 |
| अॅलेन अॅस्पेक्ट, जॉन क्लॉझर आणि अँटोन झेलिंगर Alain Aspect, John Clauser and Anton Zeilinger | भौतिकशास्त्र / Physics | 4 October 2022 |
| स्वंते पाबो Svante Pääbo | वैद्यकीय / Medicine/Physiology | 3 October 2022 |
वैद्यकीय क्षेत्रातील नोबेल पुरस्कार २०२२
स्वीडनच्या स्वांते पाबो यांना वैद्यकीय क्षेत्रातील नोबेल पारितोषिक जाहीर.
स्वीडनच्या स्वांते पाबो यांना यावर्षीचा वैद्यकीय क्षेत्रातील नोबेल पारितोषिक जाहीर झाले आहे.
मानवी उत्क्रांतीच्या अनुवांशिकतेसंदर्भातील (Discoveries concerning the genomes of extinct hominins and human evolution) अभ्यासासाठी हा पुरस्कार जाहीर.
नोबेल समितीचे सचिव थॉमस पर्लमन यांनी केली घोषणा.
कोण आहेत स्वांते पाबो?
- स्वांते पाबो हे पॅलेओजेनेटीक्सच्या संस्थापकांपैकी एक
- त्यांनी निएंडरथल जीनोमवर मोठ्या प्रमाणावर काम केले आहे.
- ते जर्मनीतील लीपझिंग येथील मॅक्स प्लँक इन्स्टिट्यूट फॉर इव्होल्यूशनरी एन्थ्रोपोलॉजी येथील जेनेटिक्स विभागाचे संचालक
भौतिक शास्त्रातील नोबेल पुरस्कार २०२२
क्वांटम मेकॅनिक्सवरील कार्यासाठी 2022 चा भौतिकशास्त्राचा नोबेल पारितोषिक तीन शास्त्रज्ञ, अॅलेन ऍस्पेक्ट, जॉन एफ क्लॉजर आणि अँटोन झेलिंगर यांना प्रदान करण्यात आला आहे.
यंदाच्या नोबेल पुरस्कारांची घोषणा करण्यात आली आहे. आज (4 ऑक्टोबर) भौतिकी शास्त्राच्या नोबेल पुरस्काराची घोषणा करण्यात आली आहे. यंदा तीन वैज्ञानिकांना भौतिकी शास्त्रातील नोबेल पुरस्कार जाहीर करण्यात आला आहे . रॉयल स्वीडिश अॅकॅडमी ऑफ सायन्सेसने अॅलेन अॅस्पेक्ट (Alain Aspect), जॉन एफ क्लॉझर (John F. Clauser) आणि अँटोन झेलिंगर (Anton Zeilinger) यांना 2022 च्या भौतिक शास्त्रातील (Physics Science) नोबेल पुरस्काराने सन्मानित करण्याचा निर्णय घेतला आहे. तिन्ही वैज्ञानिकांना क्वांटम माहिती विज्ञान आणि फोटॉनवर केलेल्या संशोधनबद्दल नोबेल पुरस्काराने गौरवण्यात येणार आहे.
अॅलेन आस्पेक्ट हे फ्रान्सचे आहे. ते पॅरिस आणि स्केले यूनिवर्सिटीमध्ये प्राध्यापक आहेत. जॉन एफ क्लॉजर हे अमेरिकन संशोधक आणि प्राध्यापक आहेत. अँटोन झेलिंगर हे ऑस्ट्रियातील व्हिएन विद्यापीठातील भौतिकशास्त्र विभागाचे प्रमुख आणि संशोधक आहेत.
रसायनशास्त्रातील नोबेल पुरस्कार २०२२
रॉयल स्वीडिश अॅकॅडमी ऑफ सायन्सेसने 2022 चे रसायनशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक कॅरोलिन आर. बर्टोझी, मॉर्टन मेल्डल आणि के. बॅरी शार्पलेस यांना “क्लिक केमिस्ट्री आणि बायोर्थोगोनल केमिस्ट्रीच्या विकासासाठी” देण्याचा निर्णय घेतला आहे.
कॅरोलिन बर्टोझी – रसायनशास्त्रातील 2022 चे नोबेल पारितोषिक मिळाले – यांनी क्लिक केमिस्ट्रीला एका नवीन परिमाणात नेले आहे आणि सजीवांमध्ये त्याचा वापर करण्यास सुरुवात केली आहे. तिच्या बायोऑर्थोगोनल प्रतिक्रिया पेशीच्या सामान्य रसायनशास्त्रात व्यत्यय न आणता घडतात.
बॅरी शार्पलेस आणि मॉर्टन मेल्डल यांनी रसायनशास्त्राच्या कार्यात्मक स्वरूपाचा पाया घातला आहे – रसायनशास्त्र क्लिक करा – ज्यामध्ये आण्विक बिल्डिंग ब्लॉक्स द्रुत आणि कार्यक्षमतेने एकत्र येतात.
बॅरी शार्पलेस हे दोन नोबेल पारितोषिक मिळविणारे पाचवे व्यक्ती ठरले आहेत. तो दुहेरी नोबेल पारितोषिक विजेते जॉन बारडीन, मेरी स्कोडोस्का क्युरी, लिनस पॉलिंग आणि फ्रेडरिक सेंगर यांच्या पावलावर पाऊल ठेवतो. शार्पलेसला 2001 आणि 2022 मध्ये केमिस्ट्रीचा पुरस्कार मिळाला होता
साहित्यातील नोबेल पुरस्कार २०२२
फ्रेंच लेखिका अॅनी अर्नो यांना यंदाचा साहित्याचा नोबेल पुरस्कार जाहीर.
फ्रेंच लेखिका आणि साहित्याच्या प्राध्यापिका अॅनी अर्नो यांना यंदाचा साहित्याचा नोबेल पुरस्कार जाहीर झाला आहे.
‘व्यक्तिगत स्मरणशक्तीचे मूळ, त्यातील विसंगती आणि सामूहिक प्रतिबंध उलगडण्यासाठी दाखवलेले धैर्य आणि चिकित्सक वृत्ती’ यासाठी नोबेल देण्यात येत आहे.
तिच्या लिखाणात, अॅनी अर्नॉक्स सातत्याने आणि वेगवेगळ्या कोनातून, लिंग, भाषा आणि वर्ग यांच्यातील तीव्र विषमतेने चिन्हांकित जीवनाचे परीक्षण करते. तिने तीसहून अधिक साहित्यकृती लिहिल्या आहेत.
अर्नो यांनी आपल्या लेखनाची सुरुवात आत्मकथनपर कादंबऱ्यांनी केली. मात्र कालांतराने त्यांनी स्मरणशक्तीपर लेखन सुरू केले. त्यांची २०पेक्षा जास्त पुस्तके ही छोटी आणि त्यांच्या किंवा आसपासच्या व्यक्तींच्या जीवनातील घटना सांगणारी आहेत. लैंगिक संबंध, गर्भपात, आजारपण, आईवडिलांचा मृत्यू अशा घटनांचे चित्र त्यातून उभे राहते.
त्यांच्या 2008 साली प्रसिद्ध झालेल्या आणि सर्वाधिक गाजलेल्या ‘द इयर्स’ या आत्मकथनपर लेखनात दुसऱ्या महायुद्धानंतर फ्रान्समधील समाजाची स्थित्यंतरे त्या विशद करतात.
शांततेतील नोबेल पुरस्कार २०२२
2022 चा नोबेल शांतता पुरस्कार 3 संस्थांना दिला जातो
नॉर्वेजियन नोबेल समितीने 2022 चा नोबेल शांतता पुरस्कार बेलारूस येथील मानवाधिकार अधिवक्ता एलेस बिलियात्स्की, रशियन मानवाधिकार संघटना मेमोरियल आणि युक्रेनियन मानवाधिकार संघटना सेंटर फॉर सिव्हिल लिबर्टीज यांना देण्याचा निर्णय घेतला आहे.
अॅलेस बिलियात्स्की हे बेलारशियन मानवाधिकार कार्यकर्ते आहेत, ज्यांना सध्या कोणत्याही खटल्याशिवाय तुरुंगात ठेवण्यात आले आहे.
2022 चे नोबेल शांतता पारितोषिक विजेते आणि मानवाधिकार संघटना मेमोरियलची स्थापना 1987 मध्ये माजी सोव्हिएत युनियनमधील मानवाधिकार कार्यकर्त्यांनी केली होती ज्यांना कम्युनिस्ट राजवटीच्या दडपशाहीचा बळी कधीही विसरला जाणार नाही याची खात्री करायची होती.
सेंटर फॉर सिव्हिल लिबर्टीज – 2022 चे नोबेल शांतता पारितोषिक – युक्रेनमधील मानवी हक्क आणि लोकशाही प्रगत करण्याच्या उद्देशाने स्थापन करण्यात आले होते. युक्रेनियन नागरी समाजाला बळकट करण्यासाठी आणि युक्रेनला पूर्ण लोकशाही बनवण्यासाठी अधिकाऱ्यांवर दबाव आणण्याची भूमिका घेतली आहे.
अर्थशास्त्रातील नोबेल पुरस्कार २०२२
– coming soon –
नोबेल पुरस्कार २०२२ चे वेळापत्रक
It is to be noted that the Nobel Prizes will be announced from 3rd October to 10 October 2022. Check the complete schedule below:
| 3 October 2022 | Physiology or Medicine |
| 4 October 2022 | Physics |
| 5 October 2022 | Chemistry |
| 6 October 2022 | Literature |
| 7 October 2022 | Peace |
| 10 October 2022 | Economic Sciences |
नोबेल पुरस्कारासाठी कोणाला अर्ज करता येतो?
जगभरातून हजारो लोक नोबेल पुरस्कारासाठी अर्ज केले जातात. यामध्ये प्राध्यापक, नोबेल समितीचे सदस्य, माजी नोबेल पुरस्कार विजेत्यांचा समावेश असतो. दरम्यान पुरस्कारासाठी आलेले अर्जाची माहिती ही 50 वर्षापर्यंत गुप्त ठेवले जातात.
नॉर्वेचा काय संबंध आहे?
शांततेचा नोबेल पुरस्कार नॉर्वेमधील ओस्लो येथे देण्यात येतो. तर इतर क्षेत्रातील पुरस्कार हे स्वीडन येथे देण्यात येतात. अशी अल्फ्रेड नोबेल यांची इच्छा होती. असे करण्यामागचे काही विशिष्ट कारण समोर आलेले नाही.