महाधिवक्ता (Advocate General)
महाधिवक्ता (Advocate General)

भारतीय राज्यघटनेच्या अनुच्छेद 165 नुसार ऍडव्होकेट जनरलची नियुक्ती राज्यपालांद्वारे केली जाते. राज्यातील सर्वोच्च कायदा अधिकारी अॅडव्होकेट जनरल असतात. अॅडव्होकेट जनरल राज्यपालांची कामे करतात. (राज्यपालांनी त्यांना कोणत्याही वेळी आपल्या पदावरून काढून टाकू शकते) उच्च न्यायालयात मुख्य न्यायाधीश बनण्याची क्षमता त्यांच्यात आहे.

महाधिवक्ता काम

ऍडव्होकेट जनरल हे राज्यप्रमुखांना कायदेशीर सल्ला देण्यास जबाबदार असतात. राज्याच्या दोन्ही सभागृहात (विधानसभा आणि विधानपरिषद) आणि सभागृहात बोलण्याची ताकद त्यांच्यात असते पण तो मतदान करू शकत नाही. त्यांना विधिमंडळ सदस्यांना सर्व पगाराचे भत्ते आणिसुविधा मिळतात.

उदाहरणार्थ :- भारतातील सर्व राज्यांमध्ये महाधिवक्ता आहेत. राज्यात त्याच परिस्थितीत मध्यभागी ऍडव्होकेट जनरल परिस्थिती ऍटर्नी जनरल (ऍटर्नी जनरल)आहे. General डव्होकेट जनरल राघवेंद्र सिंह यांनी ऑक्टोबर 2014 मध्ये हे पद स्वीकारले.

नियुक्ती आणि कार्यालय कालावधी

राज्यपाल राज्याच्या महाधिवक्ताची नेमणूक करतात.  ज्या व्यक्तीची नेमणूक केली जाते (अॅडव्होकेट जनरल) उच्च न्यायालयाचा न्यायाधीश नियुक्त करण्यास पात्र असावे.  याचा अर्थ असा की, तो भारताचा नागरिक असावा आणि त्याने दहा वर्षे न्यायालयीन कार्यालयात किंवा उच्च न्यायालयाचा वकील म्हणून दहा वर्षे काम केले असेल.

महाधिवक्ताची कार्ये व कर्तव्ये खाली दिली आहेत.

(१) राज्यपालांनी त्याला पाठविलेल्या किंवा वाटप केलेल्या कायदेशीर बाबींवर राज्य सरकारला सल्ला देतात.

(२) राज्यपालांनी पाठविलेले किंवा वाटप केल्यानुसार कायदेशीर चारित्र्याचे इतर कर्तव्य बजावतात.

ऍडव्होकेट जनरलचे अधिकार खालीलप्रमाणे आहेत

(१) आपल्या अधिकृत कर्तव्ये पार पाडताना त्याला राज्यातील कोणत्याही न्यायालयात सुनावणी घेण्याचा हक्क आहे.

(२) त्याला राज्य विधानसभेच्या कार्यवाहीत बोलण्याचा किंवा सहभागी होण्याचा अधिकार आहे परंतु त्यांना मत देण्याचा अधिकार नाही.

(३) त्याला राज्यसभेच्या कोणत्याही समितीच्या बैठकीत बोलण्याचा किंवा सहभागी होण्याचा हक्क आहे ज्यामध्ये त्याला सदस्य म्हणून नेमले जाते परंतु त्यांना मत देण्याचा अधिकार नाही.

(४) राज्य विधानसभेच्या सदस्यास उपलब्ध असलेल्या सर्व सुविधा व लसी त्याला मिळू शकतात.

पात्रता

भारतीय घटना कलम 165 नुसार महाधिवक्ता पदावर नियुक्त होणार्‍या पुढील पात्रता असणे आवश्यक आहे.
ती व्यक्ती भारताची नागरिक असावी. त्याचे वय 62 वर्षांपेक्षा जास्त नसावे.

त्यांनी भारतातील कोणत्याही न्यायालयामध्ये 10 वर्षे न्यायाधीश म्हणून किंवा उच्च न्यायालयात 5 वर्षे वकील म्हणून कार्य केले असावे.

संसदेने वेळोवेळी कायदा करून विहित केलेल्या अटी त्याने पूर्ण केलेल्या असाव्यात. राज्यपालाच्या मते ती व्यक्ती निष्णात कायदेपंडित असावी. उच्च न्यायालयात न्यायाधीशांच्या पात्रता त्या व्यक्तीच्या अंगी असाव्यात.

वेतन व भत्ते

महाधिवक्त्याला दरमहा रुपये 80,000/- वेतन प्राप्त होते. त्याशिवाय त्याच्या पदाला साजेल व शोभेल अशा सर्व सुविधांनी युक्त त्याला निवासस्थान मोफत दिले जाते. शासकीय कामासाठी देशी विदेशी प्रवास त्याला मोफत असतो.
एकदा निश्चित झालेले त्याचे वेतन कोणीही कपात करू शकत नाही. परंतु राष्ट्रपतीने आर्थिक आणीबाणी लागू केली तर तेव्हा मात्र त्याच्या वेतनात कपात केली जाते.

महाधिवक्त्याचे वेतन हे राज्याच्या संचित निधीतून दिल्या जाते. निवृत्त झाल्यानंतरही त्याला निवृत्तीवेतन प्राप्त करण्याचा अधिकार आहे.

MPSC Current Affairs चे नियमित अपडेट मिळवण्यासाठी MPSC Today ला फेसबुक, ट्विटर आणि टेलिग्राम वर फॉलो करा.