आर्य समाज

1875 मध्ये मुंबईत आर्य समाजाची स्थापना झाली.

स्वामी दयानंद सरस्वती हे आर्य समाजाचे संस्थापक होते.

स्वामी दयानंद सरस्वती यांचा जन्म मौरवी (काठियावाड, गुजरात 1824 मध्ये झाला होता, त्यांचे बालपणीचे नाव मूल शंकर होते.

1883 मध्ये अजमेर येथे त्यांचे निधन झाले.

स्वामी दयानंद स्वामी विरजंद जे मथुरेचे आहेत स्वामी दयानंद जी यांनी वेद आणि हिंदू तत्वज्ञानाचे शिक्षण घेतले होते.

स्वामी दयानंद यांनी आग्रा येथे पहिले प्रवचन कोठे दिले?

सत्यार्थ प्रकाश नावाचा त्यांचा प्रसिद्ध ग्रंथ रचला गेला आहे.

गुजरातमध्ये, मेहता रामजी संचाराम यांनी 1844 मध्ये मानव धर्म सभा आणि वैश्विक धर्म सोसायटीची स्थापना केली.

वेद समाजाच्या स्थापनेचे श्रेय के.के. श्रीधरलू नायडू.

1971 मध्ये के.के. श्रीधरलू नायडू यांनी वेद समाजाची पुनर्रचना केली आणि दक्षिण भारतातील ब्राह्मो समाज या नवीन संघटनेची स्थापना केली.

दक्षिण भारतात प्रार्थना समाजाच्या प्रसाराचे सर्वात जास्त श्रेय वीरेसलिंगम पंतुलु यांना जाते.

स्वामी दयानंद यांनी 1882 मध्ये गोरक्षिणी सभेची स्थापना केली होती.

वेदांकडे परत जा असा नारा स्वामी दयानंदजींनी दिला होता.

स्वामी दयानंदांचा असा विश्वास होता की परकीय राज्याच्या सर्वोत्तम देशापेक्षा वाईट देशाचा सर्वात वाईट असतो.

स्वामी दयानंद यांनी स्वदेशी आणि राजकीय स्वातंत्र्याच्या संदर्भात भारतीयांसाठी भारताचा नारा दिला आहे.

शिक्षणाच्या प्रसारासाठी आर्य समाजाने १८८६ मध्ये लाहोरमध्ये दयानंद-द-अँग्लो-वेदिक विद्यालयाची स्थापना केली.

भविष्यात देशभरात डीएव्ही शाळांची साखळी स्थापन झाली.

1889 मध्ये दयानंदचे अँग्लो-वेदिक शाळेत रूपांतर झाले.

आर्य समाजाने मूर्तीपूजा, बहुदेवता, अवतार, पशुबळी, श्राद्ध, खोटे विधी इत्यादींना विरोध केला.

1902 मध्ये स्वामी श्रद्धानंदांनी हरिद्वारजवळ गुरुकुल कांगरीची स्थापना केली.

शैक्षणिक कार्य

स्वामी श्रद्धानंदांनी ‘गुरुकूल विद्यालये’ स्थापन केली. या शाळातून संस्कृत आणि वैदिक शिक्षण दिले जाऊ लागले. लाला हंन्सराज यांनी लाहोर येथे ‘दयानंद ॲग्लो-वेदिक कॉलेज’ सुरू करुन इंग्रजी आणि वैदिक शिक्षणाचा प्रसार केला.

आजही महाराष्ट्रात कोल्हापूर, सोलापूर आणि मुंबई येथे आर्य समाजाच्या संस्थामधून शैक्षणिक कार्य सुरू आहे.

शुद्धीकरण चळवळ

आर्य समाजाचे आणखी एक महत्त्वाचे कार्य म्हणजे त्यांनी हाती घेतलेली शुद्धीकरणाची मोहिम होय. ख्रिश्चन आणि मुस्लीम धर्मात सक्तीने धर्मांतरीत झालेल्या हिंदूना पुन्हा स्वधर्मात घेण्यात आले.

इ. स. १९२१ मध्ये मलबार येथील अनेकांना सक्तीने मुसलमान धर्माची दिक्षा दिली

अशा सुमारे २५०० लोकांना आर्य समाजाच्या कार्यकर्त्यांनी त्यांना पुन्हा हिंदू धर्मात घेतले. तसेच शुद्धीकरणाची ही मोहिम राजस्थान, हैद्राबाद आणि पंजाबमध्ये सुद्धा राबवली.

आर्य समाजाची तत्त्वे

समाजाच्या तत्त्वज्ञानात वेद प्रामाण्यावर भर दिला. आर्य समाजाचे तत्त्वज्ञान पुढीलप्रमाणे :

वद हा आर्याचा पवित्र धर्मग्रंथ असून तो सर्व आर्यांनी प्रामाण्य मानावा.

ईश्वर हा एकच असून तो निराकार, अनंत, न्यायी, सर्वसाक्षी, दयाळू, सर्वशक्तीमान आणि पवित्र आहे. ईश्वर हा सृष्टीचा निर्माता व नियंता आहे.

परमेेशराच्या शुद्ध स्वरुपाचे ज्ञान वेदात असून प्रत्येक हिंदू व्यक्तीने वेदाचा अभ्यास करणे हे त्यांचे प्रथम कर्तव्य आहे.

आर्याच्या वैदिक धर्माचे दरवाजे सर्व धर्मियांसाठी खुले आहेत. शुद्धीकरणाने कोणासही या धर्मात प्रवेश मिळतो.

परत्येक आर्य समाजाच्या अनुयायाने सत्य ग्रहण करावे व असत्याचा त्याग करावा.

परत्येकाने एकमेकांबरोबर प्रेमाने व न्यायाने वागावे.

आर्य धर्माचा मूळ उद्देश्य मानव जातीचे कल्याण करणे हाच आहे.

कवळ स्वत:च्या कल्याणाचा विचार न करता इतरांच्या कल्याणासाठी सदैव प्रयत्न करावा.

समाजाच्या कल्याणांच्या आड वैयक्तिक मतभेद आणू नयेत

अज्ञानाचा नाश करुन ज्ञानाच्या प्रसाराचे ध्येय प्रत्येकाने बाळगावे.

FAQs