महाराष्ट्रातील राष्ट्रीय उद्याने National Parks of Maharashtra

जवळच्या मानवी वस्तीच्या भागात पर्यावरणाचा समतोल राखण्यासाठी हे उद्यान अत्यंत महत्त्वाचे मानले जाते. महाराष्ट्र हा विविध प्रकारची जंगले आणि तलावांचा समृद्ध नैसर्गिक जलाशय आहे जो वनस्पती आणि प्राण्यांच्या विविध प्रजातींचे निवासस्थान आहे.

ताडोबा राष्ट्रीय उद्यान

Area: ११६.५५

‘ताडोबा’ हा शब्द देवाच्या “ताडोबा” किंवा “तरू” या नावावरून आला आहे, ज्याची या भागातील स्थानिक आदिवासी लोक प्रशंसा करतात आणि “अंधारी” हा शब्द या भागात वाहणाऱ्या अंधारी नदीच्या नावावरून आला आहे.

• हे महाराष्ट्रातील सर्वात जुने राष्ट्रीय उद्यान आहे. 1955 मध्ये याची घोषणा करण्यात आली.
• “ताडोबा अंधारी व्याघ्र प्रकल्प” म्हणून ओळखले जाणारे हे भारतातील प्रकल्प व्याघ्र प्रकल्पांपैकी एक आहे.
• हे महाराष्ट्र राज्यातील चंद्रपूर जिल्ह्यातील भद्रावती तालुक्यात आहे.
• अंधारी वन्यजीव अभयारण्य सन 1986 मध्ये स्थापन करण्यात आले आणि 1995 मध्ये ताडोबा अंधेरी व्याघ्र प्रकल्पाची स्थापना करण्यासाठी उद्यानात विलीन करण्यात आले.
• 2016 पर्यंत, राखीव क्षेत्रात 88 वाघ होते.
• प्रबळ वनस्पति: ताडोबा राखीव हे मुख्यतः दक्षिणेकडील उष्णकटिबंधीय कोरडे पानझडी जंगल आहे ज्यात संरक्षित क्षेत्राच्या सुमारे ऐंशी टक्के भाग घनदाट जंगल आहे. साग ही जंगलातील प्रमुख वृक्ष प्रजाती आहे
• ताडोबा राष्ट्रीय उद्यान तीन स्वतंत्र वनश्रेणींमध्ये विभागले गेले आहे, म्हणजे ताडोबा उत्तर श्रेणी, कोळसा दक्षिण श्रेणी आणि मोर्हुर्ली पर्वतरांगा.

नावेगावव बांध राष्ट्रीय उद्यान

उद्यानाचे क्षेत्रफळ १३३.७८ चौ.कि.मी

• हे उद्यान (जिल्ह्याचा दक्षिण भाग) गोंदिया जिल्ह्यातील अर्जुनी मोरगाव उपविभागात आहे.
• राष्ट्रीय उद्यानात कोरड्या मिश्र जंगलापासून ते आर्द्र जंगलापर्यंत विविध प्रकारच्या वनस्पती आहेत.
• डॉ सलीम अली पक्षी अभयारण्य, नवेगाव हे संपूर्ण महाराष्ट्रात आढळणाऱ्या जवळपास ६०% पक्षी प्रजातींचे घर आहे.
• नवेगाव-नागझिरा व्याघ्र प्रकल्प (NNTR) 2013 मध्ये भारतातील 46 वे व्याघ्र प्रकल्प म्हणून अधिसूचित करण्यात आले.
• नवेगाव राष्ट्रीय उद्यानातील नवेगाव तलाव 11 चौरस किलोमीटर क्षेत्रफळावर पसरलेला आहे

पेंच राष्ट्रीय उद्यान

उद्यानाचे एकूण क्षेत्रफळ सुमारे २५७.२६ चौरस किमी आहे

• याला पंडित जवाहरलाल नेहरू (पेंच) नॅशनल पार्क असेही म्हणतात
• हे उद्यान महाराष्ट्रातील नागपूर जिल्ह्यात मध्य प्रदेश आणि महाराष्ट्राच्या सीमेवर आहे.
• उद्यान दक्षिणेकडील स्थानिक कोरड्या पानझडी जंगलाने व्यापलेले आहे
• पेंचच्या जैव-विविध अधिवासाला महाराष्ट्र सरकारने 1975 मध्ये अधिकृतपणे राष्ट्रीय उद्यान म्हणून मान्यता दिली आणि 1999 मध्ये भारतातील 25 व्या व्याघ्र प्रकल्पाच्या दर्जात त्याला उन्नती मिळाली.
• पेंच व्याघ्र प्रकल्पामध्ये इंदिरा प्रियदर्शिनी पेंच राष्ट्रीय उद्यान, पेंच मोगली अभयारण्य आणि बफर यांचा समावेश आहे. व्याघ्र प्रकल्प मध्य भारतातील सातपुडा पर्वतरांगांच्या दक्षिणेकडील उतारावर आहे. पेंच नदी, जी राष्ट्रीय उद्यानाचे दोन भाग करते.
• व्याघ्र प्रकल्पाच्या दक्षिणेस महाराष्ट्राचा पेंच व्याघ्र प्रकल्प आहे, हे देशातील पहिले आंतरराज्य प्रकल्प व्याघ्र क्षेत्र आहे.
• या उद्यानाने सर रुडयार्ड किपलिंग यांना ‘द जंगल बुक’ लिहिण्यास प्रेरित केले आणि लांडग्याच्या मुलाचे स्मरण मोगली म्हणून केले गेले.

संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान

Area: ८७ किमी २ (३४ चौरस मैल)

• हे उद्यान पूर्वी बोरिवली राष्ट्रीय उद्यान म्हणून ओळखले जात असे.
• संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान हे मुंबईतील ८७ किमी २ (३४ चौरस मैल) संरक्षित क्षेत्र आहे.
• त्याची स्थापना 1996 मध्ये बोरिवली येथे मुख्यालयासह झाली.
• या उद्यानात विहार तलाव आणि तुळशी तलाव असे दोन तलाव आहेत
• हे उद्यान महानगराच्या मर्यादेत अस्तित्वात आहे आणि जगातील सर्वाधिक भेट दिलेल्या उद्यानांपैकी एक आहे.
• उद्यानांच्या परिसरात फुलपाखरू उद्यान आहे.

गुगामल राष्ट्रीय उद्यान

• 1673.93 चौरस किलोमीटर क्षेत्रफळ
• 1975 साली राष्ट्रीय उद्यान म्हणून घोषित करण्यात आले.
• हे उद्यान महाराष्ट्रातील अमरावती जिल्ह्यातील चिखलदरा आणि धारणी तालुक्यात आहे.
• गुगामल राष्ट्रीय उद्यानाने मेळघाट व्याघ्र प्रकल्पाचा मध्य भाग तयार केला आहे. मेळघाटला 1973-74 मध्ये व्याघ्र प्रकल्पांतर्गत व्याघ्र प्रकल्प म्हणून घोषित करण्यात आले.
• प्राणी (प्राणी): हा प्रदेश बंगाल वाघ, भारतीय बिबट्या, आळशी अस्वल, उसुरी ढोले यांच्यासह वन्य सस्तन प्राण्यांनी समृद्ध आहे.
• ढाकनाजवळील गडगा नदीतील सिद्धू कुंड आणि गुगामल नॅशनल पार्कमधील डोलार नदीतील हथनीकुंडमध्ये 1990 मध्ये मगरींची पुन्हा ओळख झाली.
• गाडगा नदी आणि डोलार नदी या उद्यानात वाहणाऱ्या नद्या आहेत. तापी नदी उद्यानाच्या उत्तरेकडील सीमेवर वाहते.

चांदोली राष्ट्रीय उद्यान

• क्षेत्रफळ ३१७.६७ चौरस किलोमीटर (१२२.६५ चौरस मैल)
• हे महाराष्ट्र राज्यातील सातारा, कोल्हापूर आणि सांगली जिल्ह्यांमध्ये पसरलेले राष्ट्रीय उद्यान आहे.
• मे 2004 मध्ये स्थापना झाली. पूर्वी ते 1985 मध्ये घोषित वन्यजीव अभयारण्य होते.
• चांदोली पार्क सह्याद्री व्याघ्र प्रकल्पाचा दक्षिणेकडील भाग म्हणून उल्लेखनीय आहे, कोयना वन्यजीव अभयारण्य राखीव क्षेत्राचा उत्तरेकडील भाग आहे.
• बंगाल टायगर, सांभर, हरीण असे विविध प्रकारचे प्राणी येथे आढळतात.
• सह्याद्री व्याघ्र प्रकल्प, संपूर्ण चांदोली राष्ट्रीय उद्यान आणि कोयना वन्यजीव अभयारण्य 21 मे 2007 रोजी राष्ट्रीय व्याघ्र संवर्धन प्राधिकरणाने प्रकल्प वाघ, व्याघ्र प्रकल्प म्हणून घोषित केले.

FAQs